Barbaros Demirci
Türkiye Plastik Geri Dönüşüm Sektörü
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz plastik sanayini de çok yakın zamanda adeta bir paradigma değişikliği esasında etkisi altına alacak olan döngüsel ekonomi hızla gelişmektedir. Ülkemizde de benzer bir yönelim söz konusudur. Plastik geri dönüşümü alanında lisanslı işletme sayısı 1.039 iken, bu işletmeler yaklaşık 350.000’den fazla kişinin istihdamını etkilemektedir. Bugün, üretim kapasitesi 850.000 ton olan sektör, mevcut büyümesini sürdürürse 2030 yılında 4,3 milyon tona ulaşacaktır.
Türkiye'de geri dönüşüm sektörü, özel sektör ve belediyelerin katkılarıyla birlikte bugün ortalama 5 milyar Euro’ lük bir pazar haline gelmiş durumdadır. 2010 yılına kadar yüzde 35 olan geri dönüşüm oranı ise 2012 ve sonrasında yüzde 40 civarına yükselmiştir. Geri dönüşüm sektöründeki lisanslı yatırımcı sayısı 500’e ulaşmış durumda. Geri dönüştürülen atıkların oranı: %43 kâğıt, %27 plastik, %12 cam, %8 tekstil ürünleri, %4 metal’dir.
Türkiye’de geri toplanan plastik malzemelerin %60’ının yeniden kullanıldığı, %25’inin enerji için yakıldığı ve kalan %15’ini toprağa gömüldüğü tahmin edilmektedir. Bu varsayıma göre 2019 yılında 1,8 milyon ton geri dönüştürülen plastik malzemenin 1,08 milyon tonunun yeniden kullanıldığı, 451 tonunun enerji için yakıldığı, 270 bin tonunun da toprağa gömüldüğü tahmin edilmektedir.
Türkiye, 2019 yılında tükettiği toplam 1 milyon 803 bin ton plastik geri dönüşüm malzemesinin %31’ini ( 560 bin ton ) ithalatla karşılamış kalan %69’unu yurtiçi kaynaklardan sağlamıştır.
Türkiye’de 2019 yılında üretilen yerli hammadde miktarı 1 milyon 400 bin ton civarındadır. Aynı yıl geri dönüştürüldükten sonra yeniden proses edilen plastik hammadde miktarı 1 milyon 82 bin tondur. Geri dönüştürülen plastik hammadde miktarı toplam üretimin %77’si düzeyindedir. Örneğin 2019 yılında, yerli üretilen plastik hammaddenin tümü geri dönüştürülmüş olsa, 7 milyon 35 bin tonluk plastik iç pazar tüketiminin %20’si geri dönüştürülmüş olabilirdi. Bu durumda Türkiye’nin plastik hammadde de dışa bağımlılığı %80 olurdu.
Türkiye Plastik Geri Dönüşüm Sektörü İstatistiki Bilgiler (1000 Ton)
|
2019 |
2020 / T |
Toplam Plastik Tüketimi |
8.056 |
7.670 |
İhracatçı Sektörler Kanalı İle Dolaylı İhracat |
4.028 |
3.835 |
İç Pazarda Tüketime Sunulan |
4.028 |
3.835 |
İç Pazardan Geri Toplanan |
1.262 |
1.201 |
İthal Edilmiş Geri Dönüşüm Plastik Malzemeler |
560 |
675 |
İhraç Edilen Geri Dönüşüm Malzemeler |
19 |
16 |
Proses Edilmeye Hazır Geri Dönüşüm Plastikler |
1.803 |
1.860 |
Hammadde Olarak Yeniden Kullanılan |
1.082 |
1.116 |
Enerji İçin Yakılan |
451 |
465 |
Toprağa Gömülen |
270 |
279 |
Mekanik Geri Dönüştürülen |
811 |
837 |
Kimyasal Geri Dönüştürülen |
270 |
279 |
Geri dönüşümle birlikte kâğıt, plastik, cam, elektronik eşyalar, demir, çelik, bakır, kurşun, kauçuk gibi atık maddelerin geri kazanılıp kullanılması çevre kirliliğini önlemekte, doğal kaynakların tüketimi azalmakta ve sonuçta büyük bir ekonomik tasarruf sağlanmaktadır.
Türkiye plastik geri dönüşüm endüstrisi; kaynağında ayrıştırma yetersizliğine, toplama ayrıştırma sistemindeki zafiyetlere ve kurumsallaşma eksikliklerine bağlı olarak yurtiçindeki hurdadan miktar, kalite ve sürdürülebilirlik bağlamında arzu etmesine rağmen yeterli olarak yararlanamamaktadır. Ülkemizde ambalaj atıklarının büyük bir kısmı sokaklardan kayıt dışı olarak toplanmakta, yeterli işçilik görmemiş ve cinsine göre tasnif edilmemiş olabilmektedir. Bu nedenlerle sektörümüz özellikle yurtdışındaki pazarlarda artan talebe bağlı olarak ise hammadde açığını, yaptığı hurda ithalatı ile karşılamaktadır. Bu hurda, ihracat pazarlarımızdaki müşterilerimizin siparişlerine ve kalite standartlarına uygun olacak şekilde kaynağında ayrıştırılmış, sınıflandırılmış, kalite yönünden uygun ve tedarik sürdürülebilirliği sağlanmış niteliklerdedir. Ülkemizde sıfır atık projesi yaygınlaştıkça, yurtiçi geri dönüştürülebilir atık miktarı, kalitesi ve sürdürülebilirliği de artacaktır. Ancak global döngüsel ekonomide pay sahibi olabilmek için içeride kurulu tesislerimizin işlemesi, pazar paylarını genişletmesi, istihdam sağlaması, katma değerli ürün konusunda maharet ve standart kazanabilmesi için bu dönemde geri dönüştürülebilir hurda ithalatı yapılmak durumundadır.
Ülkemizin plastik sanayinin global döngüsel ekonomi içinde pozisyon alması önemli iken, iş işten geçmeden kısa vadeli değil orta ve uzun vadeli yararların dikkate alındığı politikaların oluşturulması önem arz etmektedir. Zira günümüzde 370 milyon ton olan yıllık dünya plastik tüketiminin, 2050’de 1 milyar tonu geçmesi beklenmektedir. Bugün henüz emekleme aşamasında olan küresel geri dönüşüm sektörünün ise 2050’deki bu talebin yaklaşık %60’ını karşılayacağı öngörülmektedir.