Barbaros Demirci
Plastik Sektöründe Döngüsel Ekonomi ve Geri Dönüşüm
Döngüsel ekonomi, geleneksel doğrusal ekonomiye alternatif ve daha sürdürülebilir bir modeli temsil etmektedir. Doğrusal modelde, yapma, kullanma ve sonra atma yolunu izlenirken döngüsel ekonomide, kaynaklar mümkün olduğunca uzun süre kullanımda tutulmakta, kullanımdayken onlardan maksimum değer çıkartılmakta, ardından hizmet ömürlerinin sonunda ürün ve malzemeler kurtarılıp yenilenmektedir. Sonuç olarak, döngüsel ekonomi, ülkelerin rekabet gücünü ve kaynak verimliliğini artırmanın bir yolu olarak kabul edilmektedir.
Plastiklerin benzersiz özellikleri, daha sürdürülebilir ve kaynak verimli bir geleceğe giden yolda önemli bir rol oynamalarını sağlamaktadır. Hafif, çok yönlü ve dayanıklı plastikler, ambalaj, bina ve inşaat, otomotiv ve yenilenebilir enerjiyi içeren stratejik sektörlerde enerji ve su gibi önemli kaynaklardan tasarruf edilmesine yardımcı olur. Ambalajlanan plastik uygulamaları gıda israfının azaltılmasına yardımcı olur. Bununla birlikte, plastiklerin döngüselliğini iyileştirmek için, giderek daha fazla plastik atığın geri kazanıldığından ve çöplükte veya çevrede olmadığından emin olmak önemlidir.
Döngüsel bir ekonomi için bir yol haritası geliştirirken, uygun çözümlerle ilgili kararların yalnızca bir ürünün ömrünün sonunda kaynak verimliliği yönlerini düşünmek yerine, tüm yaşam döngüsü boyunca düşünülen sürdürülebilirliğe dayandığından emin olmak önemlidir. Plastikler, tüm yaşam döngüleri incelendiğinde döngüsel bir ekonomiye önemli bir katkı sağlamaktadır.
Plastikler, ürünlerin döngüselliğini doğrudan kolaylaştıran ve değer zinciri boyunca kaynak verimliliğini ve sürdürülebilirliğini artıran döngüsel bir ekonominin temel etkileştiricileridir. Plastikler, malzeme verimliliği, enerji verimliliği, CO2 azaltma, geri dönüştürüle bilirlik, dayanıklılık ve biyolojik olarak parçalana bilirlik olmak üzere ürün yaşam döngüleri boyunca bir dizi döngüsellik kolu üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir.
Plastik endüstrisi, iklim değişikliği, enerji ve kaynak verimliliği, tüketicinin korunması ve döngüsel ekonominin zorluklarına çözüm bulmak için birlikte çalışan politika yapıcılara ve diğer paydaşlara karşı sorumlu bir ortaktır. Plastik malzemeler, bu zorluklara yönelik çözümlerin temel bileşenleri olmak için idealdir. Bunu başarmak için dünyanın birçok ülkesindeki plastik dernekleri, ortak bir plastik endüstrisi vizyonu ve yaklaşımı geliştirmek için tüm paydaşları ve plastik değer zinciri ile yakın bir şekilde çalışmaktadır.
Plastik, modern yaşam tarzlarının kalitesini, konforunu ve güvenliğini sağlamada ve sürdürmede önemli bir rol oynamaktadır. Maliyetin performansa etkileyici oranı, her gelir grubundan insanın bu avantajlardan yararlanabileceği anlamına da gelmektedir. Ancak toplumun ihtiyaçlarını karşılamak sadece ''bugün'' ile ilgili değildir. Gelecek nesiller de günlük yaşamlarına fayda sağlayacak ürünlere sahiptir. Yarının ihtiyaçlarının karşılanması 'Sürdürülebilir Kalkınma' kavramının temelidir. Plastik ürünler, nüfusun arttığı ve su, gıda, barınma, sanitasyon, enerji, sağlık hizmetleri ve ekonomik güvenlik taleplerinin giderek arttığı bir dünyada, doğal kaynakları korurken ve yarınlar için çevrenin korunmasına yardımcı olurken, her gün insanların yaşamlarını iyileştirmeye yardımcı olmaktadır. Yaşam sonu aşamasında, plastikler basitçe çöpe atılamayacak kadar değerli bir kaynak olarak Kabul edildiğinden, çöpe atılmamalı kesinlikle çöpe atılmamalıdır.
Plastik endüstrisi, plastiklerin (ve diğer geri dönüştürülebilir ve geri kazanılabilir tüketici sonrası atıkların) çöp sahasını durdurmak ve plastiklerin tamamen geri kazanılmasını kolaylaştıran toplama şemalarının kurulmasını durdurmak için uygun eylemlere kendini adamıştır. Bu tür sistemler, hareket durumundaki ambalajların yanı sıra evlerden ve ticari ve endüstriyel tesislerden gelen ambalajlar için toplamayı içermelidir. Bu değerli kaynağın tüm potansiyelinden yararlanmak için modern sıralama altyapısı ve geliştirilmiş geri dönüşüm ve geri kazanım süreçleriyle uyumlu olmaları önemlidir. Ayrıca, uyumlu toplama planlarına odaklanılması, yüksek kaliteli geri dönüştürülmüş plastikler üreten daha yüksek kaliteli ayrıştırılmış atık akışlarına neden olacak ve bu da piyasaya sürüldüğünde tüm ülkelerde artan kullanımları için pazarları daha da canlandıracaktır. Plastikler, günümüzün en önemli endüstrilerinde döngüselliği kolaylaştırmada önemli bir rol oynamaktadır. Plastik atıklardan değer elde etmek, geri dönüşüm ve enerji geri kazanımı ile elde edilebilir, bu da paradan tasarruf etmeye ve sürdürülebilirlik hedeflerini karşılamaya yardımcı olur.
Plastiklerin mekanik geri dönüşümü, plastik atıkların malzemenin kimyasal yapısını önemli ölçüde değiştirmeden ikincil hammaddeye veya ürünlere işlenmesini ifade eder. Prensip olarak, her türlü termoplastik, çok az kalite bozukluğu veya hiç kalite bozukluğu olmadan mekanik olarak geri dönüştürülebilir. Şu anda Avrupa'da geri dönüşümün neredeyse tek şeklidir ve geri dönüştürülmüş miktarların%99'undan fazlasını temsil eder.
Hammadde geri dönüşümü (veya kimyasal geri dönüşüm), plastik atıkların kimyasal yapısını değiştiren, yeni kimyasal reaksiyonlar için kullanılmaya hazır daha kısa moleküllere dönüştüren bir işlem anlamına gelir. Örneğin, gazlaştırma ve piroliz gibi işlemler, sentez gazı ve diğer sıvı ve yarı sıvı ürünleri üretmek için plastik atıkları parçalar. Buna ek olarak, bazı plastik türlerini bakir plastik üretimi için monomerlere dönüştürmek için yeni depolimerizasyon süreçleri geliştirilmektedir. Hammadde geri dönüşümü, mekanik prosesler tarafından sürdürülebilir bir şekilde geri dönüştürülemeyen bazı plastik atıkların çöplükten yönlendirilmesine yardımcı olabilecek tamamlayıcı bir teknolojidir. Hammadde geri dönüşümü için uygun akışlara örnek olarak lamine ve kompozit plastikler, düşük kaliteli karışık plastik akışları ve kontamine plastikler verilebilir.
Enerji geri kazanımı, sürdürülebilir bir şekilde geri dönüştürülemeyen plastik bakımından zengin atık fraksiyonları için değerli bir alternatiftir. Bazı plastikler, eko-verimli bir şekilde geri dönüştürülemez. Bu plastikler için enerji geri kazanımı, çöp depolama ve hatta zorunlu geri dönüşüm ile karşılaştırıldığında mevcut en kaynak tasarruflu çözümdür.
Türkiye’de Geri Dönüşüm Yönetmeliği gereği 2015 – 2020 döneminde gerçekleştirildiği tahmin edilen geri dönüşüm miktarları Tablo-1’de verilmektedir.
2015 yılında proses edilmek üzere hazır olan plastik geri dönüşüm miktarı 1,79 milyon ton olup, 2020 yılında 3,1 milyon tona çıktığı tahmin edilmektedir. 2015 yılında proses edilerek sektörde işlenmek üzere kullanılan plastik atık miktarı 1,07 milyon ton olup 2020 yılında 1,8 milyon tona çıkmıştır.
Geri dönüştürülen plastik atıkların %25’i enerji için yakılmakta, %15’i ise toprağa gömülmektedir. Türkiye’de plastik atıkların %75’inin mekanik, %25’inin de kimyasal olarak geri dönüştürüldüğü tahmin edilmektedir. Geri dönüştürülen plastiklerin %23’ünü PET, %14’ünü HDPE, %18’ini LDPE, %15’ini PP, %3’ünü PS %12’sini PVC ve %15’ini diğer plastik hammaddeler oluşturmaktadır.